شهرستان زرندیه با مرکزیت شهر مامونیه[1] یکی از شهرستانهای استان مرکزی است. (این شهر در فاصله ۸۰کیلومتری تهران، ۴۰کیلومتری شهر پرند و ۳۰کیلومتری ساوه قرار دارد)
جغرافیا
این شهرستان در جنوب غربی تهران قرار گرفته و در سالهای اخیر از شهرستان ساوه جدا شد. شهرستان زرندیه با ۴۱۵۰کیلومتر مربع وسعت و حدود ۸۵۰۰۰نفر جمعیت سومین شهرستان استان از نظر وسعت و پنجمین شهرستان از نظر جمعیت می‌باشد.
زرندیه در مسیر ورودی باد شهریاری تهران است و تنها نقطه در اطراف پایتخت است که همیشه از هوای پاک برخوردار خواهد بود.
دارای مرز مشترک با استانهای تهران، قزوین، همدان، البرز و قم، و با فاصله ۸۰کیلومتر از پایتخت وآخرین شهرستان استان با فاصله ۲۴۰کیلومتر از مرکز استان واقع شده است. هم اکنون محمد کردی فرماندار این شهرستان است.
رود شور نام رودی در شمال شهرستان زرندیه است. این رود یکی از بزرگترین رودهای حوضه آبریز دریاچه نمک قم است. این رودخانه که از رشته کوه‌های البرز در نزدیکی قزوین سرچشمه می‌گیرد تا دریاچه نمک در کویر مرکزی ایران امتداد می‌یابد و در نهایت به دریاچه حوض سلطان تخلیه می‌گردد.
تقسیمات کشوری
شهرستان زرندیه دارای دو بخش به نام‌های بخش مرکزی و بخش خرقان است. این شهرستان دارای شش دهستان به شرح زیر است:
بخش مرکزی:
دهستان حکیم‌آباد
دهستان خشکرود
دهستان رودشور
نقاط شهری: مامونیه، زاویه، پرندک، خشکرود
بخش خرقان:
دهستان الویر
دهستان علیشار
دهستان دوزج
نقاط شهری: رازقان
مردم
بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت شهرستان زرندیه در سال ۱۳۹۰برابر با ۵۷۱۵۳نفر بوده‌است که از این میان ۲۹۲۷۲نفر مرد و بقیه زن بوده‌اند. این شهرستان ۱۷۰۲۵خانوار دارد[2]
مردم مرکز شهرستان (مامونیه) به زبان فارسی با گویش‌های (مامونیه - زرند کهنه - امیرآباد) سخن می‌گویند. زبان بسیاری از مناطق دیگر این شهرستان ترکی است. مردم برخی روستاها مانند الویر و ویدر تات هستند و به زبان تاتی سخن می‌گویند[۳][۴][۵][۶][۷][۸]. و در روستای روستای وسمق زبان زرگری رایج است.
ارامنه در هشت روستای بخش خرقان در میان کوهها بعد از صفویه پناه می‌برند و در آنجا تا این اواخر زندگی می‌کرده‌اند این روستاها عبارتند از لار- چناقچی اولیا و سفلی -آق بلاغ - چهارحد و.. تعداد آنها به ۴۰۰۰تا ۵۰۰۰نفر می‌رسیده و بعد از زلزله خرقان - بویین زهرا در سال ۱۳۴۱اکثر ساکنین ارمنی این ناحیه به تهران مهاجرت کردند) است.
این شهرستان از ویژگی‌هایی مانند نزدیکی به تهران، شهر جدید پرند، فرودگاه بین‌المللی امام خمینی و مرز مشترک با استانهای تهران، قزوین، همدان، البرز و قم و نیز وجود واحدهای تولیدی و صنعتی متعدد برخوردار است. برخورداری از این قابلیت‌ها باعث شده که مهاجران برای اشتغال از اقصی نقاط ایران به این شهرستان روی آورده‌اند. این مهاجران بیشتر از استانهای لرستان، کردستان، همدان و شمال کشور وارد این شهرستان شده‌اند. این مهاجران در اطراف برخی روستاهای این شهرستان مانند بربر، امیرآباد، زرند کهنه و خورشیدآباد به صورت استیجاری اقامت کرده‌اند.[۹]
آداب و رسوم
از مراسم رایج مذهبی و فرهنگی شهرستان می‌توان از تعزیه خوانی، سیزده بدر، مراسم عید نوروز، چهارشنبه سوری، پاتختی، حنابندان، عروس بران، جشن کوسه ناقالی (ناقلدی)، مراسم بیل گردان، مراسم انگور (جشن انگور) نام برد که برخی از آنها در حال حاضر رواج بیشتری دارد.[۱۰]
صنایع دستی
صنایع دستی شهرستان زرندیه شامل دستبافت‌های سنتی (قالی بافی و گلیم بافی)، رودوزیهای سنتی، آثار چوبی (منبت و کنده کاری روی چوب، معرق کاری، خراطی)، سفالگری، کتابت و نگاری، آثار فلزی (قلمزنی) است.
پیشینه زرندیه
درباره پیشینه زرندیه، ازواژه‌های باقیمانده در زبان فارسی کنونی زرنگ که معرب زرنج است با نام زرند از یک ریشه بوده که زرنگ به زرند تبدیل شده است. واژه زرند درنسخ قدیمی به خرده ریزطلا و زر معنی شده است. بنا برپژوهش باستان شناسان، راه دوم اکباتان (همدان امروزی) به نام راگا (ری) از زرند می‌گذشته که حدود ۷۰۰سال سابقه تاریخی دارد؛ و محل دریافت عوارض پول و طلا بوده و واژه زرند از همین موضوع اقتباس شده است. شهرستان زرندیه بخشی از قلمرو ماد بود و اولین حکومت ایرانی دراین شهرستان و شهرستانهای اطراف این شهرستان شکل گرفت. بعد از مادها، هخامنشیان به این سرزمین حکومت می‌کردند، اما این سرزمین همچنان محل سکونت قوم ماد باقی ماند. این شهرستان شاهد فراز و فرودهای بسیاری بوده است. در سال ۱۳۸۲از ادغام بخش زرند و بخش خرقان که از توابع شهرستان ساوه بود به مرکزیت شهر مأمونیه تشکیل شد و شهرستان زرندیه نامیده شد.
آثار تاریخی
روستای ویدر از توابع شهرستان زرندیه
از نقاط دیدنی آن می‌توان به امامزاده منصور، آبشار چناقچی، کلیسای چناقچی، یخچال مهدی‌آباد، مسجد چلسبان، تپه قلعه باش علیشار، مقبره اشموئیل نبی، کاروانسرای خشکرود، کبوتر خانه خورآباد، امامزاده سید منصور مامونیه، امام زاده عبد المطلب پرندک، امامزاده قاسم ویدر، امامزاده پنج تن زرند کهنه، امامزادگان اهلعلی و سهلعلی (سید باوقار (سدباقار طبق گویش محلی)، سر قلعه، حمام کلبعلی خان ویدر، حمام آسیابک، حمام چال مامونیه، مسجد چال مامونیه، قلعه قارقالوخ بند امیر، قلعه تپهٔ حسن‌آباد بربر، سد بند امیر، امامزاده بند امیر، سد ورامه، سد لار و همچنین از روستاهای دیدنی این مناطق می‌توان روستای بربر، حکیم آباد، حسین‌آباد را نام برد...
شهرستان زرندیه با توجه به قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم دارای آثار و ابنیه تاریخی بسیار با قدمت می‌باشد.
منطقه باستانی مشکویه -قدمت تاریخ ایران پیش از اسلام به شماره ثبت ملی ۱۳۶۱
تپه خورآباد – قدمت دوره دوره اشکانیان به شماره ثبت ملی ۲۳۱۲۲
منطقه باستانی پیک (زرندیه) – قدمت تاریخ ایران پیش از اسلام به شماره ثبت ملی ۱۳۵۹
منطقه گزنگ صدرآباد – قدمت دوره ساسانیان به شماره ثبت ملی ۱۳۶۲
قلعه حسن‌آباد – قدمت دوره تاریخ ایران پس از اسلام
تپه‌های روستای آجان (قلعه گبری) – قدمت دوره هزاره سوم (پیش از میلاد) به شماره ثبت ۱۱۹۲
تپه گبری الویر - قدمت دوره تاریخ ایران باستان به شماره ثبت ۱۱۹۰
تپه قلعه باش علیشار – قدمت دوره تاریخ ایران پس از اسلام به شماره ثبت ملی ۵۶۱۴
تپه سر قلعه – قدمت دوره تاریخ ایران پس از اسلام به شماره ثبت ملی ۲۲۰۶۶
آب‌انبار محمودآباد (زرندیه) - قدمت دوره قاجار به شماره ثبت ملی ۲۳۱۱۴
آب‌انبار نوروز آباد - قدمت دوره قاجار به شماره ثبت ملی ۲۲۹۹۲
امامزاده پنج تن - قدمت دوره ایلخانی به شماره ثبت ملی ۲۳۸۱۰
آرامگاه امامزاده سید منصوربن موسی - قدمت دوره صفویه به شماره ثبت ملی ۱۲۲۶
کاروانسرای خشکه رود - قدمت دوره صفویه به شماره ثبت ملی ۱۱۸۶
یخچال مهدی‌آباد - قدمت دوره قاجار به شماره ثبت ملی ۵۹۷۵
مسجد چاله - قدمت دوره قاجار به شماره ثبت ملی ۲۵۰۰۳
حمام آسیابک - قدمت دوره قاجار به شماره ثبت ملی ۲۳۰۰۱
حمام الویر - قدمت دوره قاجار به شماره ثبت ملی ۲۲۰۹۹
حمام مامونیه - قدمت دوره قاجار به شماره ثبت ملی ۲۳۸۰۷
برج کبوترخانه خورآباد - قدمت دوره پهلوی اول به شماره ثبت ملی ۲۲۹۹۵
تپه خورشیدآباد - قدمت دوره تاریخ ایران پس از اسلام به شماره ثبت ملی ۵۶۱۶
تپه دوزج - قدمت دوره تاریخ ایران پس از اسلام به شماره ثبت ملی ۵۶۱۷
تپه سنگرمرد تپه سی - قدمت دوره تاریخ ایران پس از اسلام به شماره ثبت ملی ۵۶۱۹
مسجد اعظم چلیسبان - قدمت دوره زندیه
روستای بیلفتو میل هفتم در راه ابریشم
قبرستان قدیمی گبر‌ها در روستای شمس‌آباد - قدمت دوره ساسانیان
قلعه قارقالوخ - قدمت دوره اسماعیلیان (حکومت)
کلیسای سرکیس - قدمت دوره ۱۳۷۵میلادی
حمام کلبعلی خان - قدمت دوره زندیه[۱۱]
غاربریه
آموزش
دانشگاه آزاد اسلامی واحد زرندیه
دانشگاه آزاد اسلامی در سال۱۳۸۶در این شهر مرکز این شهرستان با ۴۴دانشجو در رشته‌های الکتروتکنیک و حسابداری در ساختمانی استیجاری آغاز به کار کرد. در نیمسال دوم سال ۱۳۸۶با ۱۱۰دانشجو به فعالیت رو به رشد خود سرعت بخشید و در رشته‌های کامپیوتر، تربیت بدنی، و آموزش زبان انگلیسی دانشجو پذیرفت و همزمان درکنار فعالیت‌های آموزشی، در زمینی به وسعت ۴هکتار کار ساخت ساختمان اداری و آموزشی خود را به مساحت ۵۰۰مترمربع آغاز کرد و در مهر سال ۱۳۸۷به ساختمان جدیدالاحداث نقل مکان کرد و با چهارصد دانشجو در ساختمان مستقل در پی جذب هیات علمی دانشگاه برآمده و ۵نفر را در رشته‌های مورد نیاز جذب نموده و رشته‌های تحصیلی را از ۸رشته به ۱۵رشته افزایش داده که ۳رشته کارشناسی و ۱۲رشته کاردانی می‌باشند. این دانشگاه در تیرماه ۱۳۸۹رسماً با حضور دکتر جاسبی ریاست عالیه دانشگاه افتتاح گردید. همچنین، این واحد در آبان ماه ۱۳۸۹از واحد ساوه استقلال یافته و به واحد مستقل تبدیل شد.
تاسیسات
نیروگاه رودشور: نیروگاه ۲۱۶۲مگاواتی رودشور از نیروگاه‌های گازی ایران است که در ۴۴کیلومتری آزادراه تهران-ساوه در شهرستان زرندیه قرار دارد.[۱۲]
شهرک صنعتی زرندیه
شهرک صنعتی زرندیه با مساحت ۹۱۰هکتار در ۳۵کیلومتری مامونیه و مجاورت مرز استان تهران قرار دارد.
فاصله تا فرودگاه: ۷۵کیلومتر
فاصله تا راه آهن: ۳۵کیلومتر
فاصله تا مرکزاستان: ۱۸۵کیلومتر
فاصله تا نزدیکترین شهرستان: ۳۵کیلومتر
فاصله تا گمرک: ۴۵کیلومتر
فاصله تا نزدیکترین بندر: ۵۰۰کیلومتر
و در حال حاضر احداث شهرک صنعتی ویژه مبلمان و دکوراسیون با نام دکولندو همچنین برزگترین مجموعه ورزشی تفریحی خاور میانه با نام سرزمین ایرانیان در حال احداث است.
مشاهیر
ابن مسکویه: مورخ، ادیب، طبیب، فیلسوف، کیمیاگر و عالم اخلاق قرن چهارم و پنجم[۱۳]
محمد حسین زرندی: امام جمعه سابق کرمانشاه
منابع
1-اطلس گیتاشناسی استانهای ایران، تهران: ۱۳۸۳خ.
2-پایگاه اینترنتی مرکز آمار ایران-آمار سال ۱۳۹۰
3-مقاله «گویش‌های الویر و ویدر»، پروفسور احسان یارشاطر، ۱۹۶۹
4-«گونه‌های زبان تاتی»، دونالد استیلو، ۱۹۸۱؛ ۸: گونه‌های الویر و ویدر در نزدیکی ساوه در استان مرکزی
5-مقدمه کتاب «دستور زبان گویش‌های تاتی جنوبی»، پروفسور احسان یارشاطر، لاهه - پاریس ١٩٦٩
6-اداره فرهنگ وارشاد اسلامی شهرستان زرندیه
7-کتاب «تات‌های ایران و قفقاز»، علی عبدلی، ۱۳۸۹
8-Alvir Language .: Alvir.org :. زبان الوير - بخش اول
9-خبرگزاری ایرنا: جاذبه‌های صنعتی خیل مهاجران را به زرندیه سرازیر کرده است. ۵آبان ۱۳۹۲.
10-خبرگزاری تسنیم: کهن زرندیه سکونت گاه مادها. ۷فروردین ۱۳۹۳.
11-برگرفته از اطلاعات وارد شده در ویکیپدیای فارسی و تارنمای شهرستان زرندیه
12-بهره‌برداری از نیروگاه رودشور با حضور رئیس‌جمهور همشهری آنلاین
13-مشکویه بیانگر تاریخ کهن شهر پرندک زرندیه است ایرنا