شهرستان اراک یکی از کلان‌شهرهای ایران و از بزرگترین شهرهای مرکز ایران و مرکز استان مرکزی است. جمعیت اراک در سال ۱۳۹۰خورشیدی برابر با ۵۲۶٬۱۸۲نفر بوده که از این نظر قطب جمعیتی استان مرکزی و چهاردهمین شهر پرجمعیت ایران به حساب می‌آید.
از سده دوم اسلامی ناحیه میان همدان، ری و اصفهان عراق نامیده شد که بعدها برای تمایز با عراق عرب آن را عراق عجم نامیدند. عراق معرب اراک است. اراک نسبت به بسیاری از شهرهای ایران، شهر جوانی محسوب می‌شود. این شهر در دوران قاجار بنیان گذاشته شده و کمی بیش از دو قرن قدمت دارد. نام شهر که ابتدا قلعه‌ای نظامی در کنار روستای کرهرود بود قلعه سلطان‌آباد، بعد سلطان‌آباد عراق و در سال ۱۳۱۶خورشیدی به اراک تغییر نام داد. بانی شهر اراک یوسف‌خان گرجی معروف به سپهدار بود که شهر را در طول چند سال و با هزینه ۲۰۰٬۰۰۰تومان ساخت. در شهر جدید تمامی تأسیسات شهری از قبیل قنات، حمام، آب‌انبار، مسجد، مدرسه، سقاخانه، بازار و ارگ حکومتی ساخته شد. با رونق‌گیری اقتصاد شهر و عبور راه‌آهن سراسری از شهر، مهاجرت به شهر افزایش یافت.
شهر اراک دارای زمستان‌های سرد و مرطوب و تابستان‌های گرم و خشک است و کوه‌های اطراف شهر، تالاب میقان و دشت فراهان بر آب و هوای آن تأثیر می‌گذارند. شهر در میان پای‌کوه‌های داخلی رشته‌کوه زاگرس قرار دارد و از جمله شهرهای امن از نظر لرزه‌خیزی است که احتمال وقوع زلزله بالای ۵ریشتر در آن بسیار ضعیف است.
مردم شهر اراک عمدتا مسلمان و پیرو مذهب شیعه هستند، اما اقلیتی از مسیحی و بهائی نیز وجود دارند. زبان مردم، فارسی با لهجه اراکی است.
اراک یکی از شهرهای صنعتی ایران است که از لحاظ گوناگونی محصولات صنعتی، نخستین، از لحاظ وجود صنایع مادر، دومین و به طور کلی چهارمین قطب صنعتی کشور محسوب می‌شود. این شهر به واسطه وجود صنایع مادر، تولید ۸۰٪تجهیزات انرژی کشور، وجود بزرگترین کارخانه تولیدکننده آلومینیوم کشور و وجود بزرگترین معدن سدیم سولفات کشور، به‌عنوان پایتخت صنعتی ایران شناخته شده‌است.
از لحاظ گردشگری، قدمت بیشتر بناهای تاریخی اراک به دوره قاجار بازمی‌گردد. از مهمترین صنایع دستی شهر، قالی اراک است که در گذشته اهمیت و اعتبار فراوانی داشته است و رقیب قالی کرمان بود.
از سده دوم اسلامی ناحیه میان همدان، ری و اصفهان، عراق نامیده می‌شد که بعدها برای تمایز با عراق عرب آن را عراق عجم نامیدند. عَراق، معرب اراک است. تاریخ بنیان اراک به دو قرن پیش و به دوران قاجار باز می‌گردد. در آن زمان شهر به نام قلعه سلطان‌آباد خوانده می‌شد. علت نام‌گذاری این بود که شهر به دستور فتحعلی‌شاه قاجار ساخته شد. نام شهر بعدها به سلطان‌آباد، سپس به سلطان‌آباد عراق و در سال ۱۳۱۶خورشیدی به اراک مبدل گشت.سعید نفیسی نظر می‌دهد که چون می‌خواستند نام قدیم را زنده کنند، نام شهر عراق را به اراک تبدیل نمودند. هرتسفلد محقق آلمانی شکل فارسی اراک را به معنی سرزمین هموار می‌داند.
نام گذاری
برای واژه «اراک» معانی گوناگونی ذکر گردیده‌است که تعدادی از آنها عبارت‌اند از: پایتخت، باغستان، نخلستان و شهرستان. بعضی افراد واژه «اراک» را برگرفته از ایراک که معرب آن کلمه عراق است، دانسته‌اند، زیرا در دوره‌های باستان به مرکز فلات ایران، ایرانستان و ایرانک گفته می‌شد و در دوره اسلامی و به ویژه از قرن یازدهم میلادی جغرافی‌نویسان مسلمان، منطقه یا سرزمین اراک را به صورت عربی شده آن، یعنی عراق تبدیل کردند. ولایت اراک منطقه وسیعی را شامل می‌شد. در دوره رضاشاه نام قدیمی را برگرداندند، امّا این نام صرفاً به بخش سلطان آباد اطلاق شد. حدود ۷۰۰سال ادبیات فارسی تحت تأثیر تلفظ عربی بود که در آن حروف پ، ژ، گ، ک، چ و... حذف و دگرگون می‌شد.
تاریخچه
پیش از ساخت شهر
پیش از ساخت شهر در جای کنونی و در پیرامون آن چند ده وجود داشت، در جنوب شهر ده قلعه و قلعه‌نو و در غرب شهر ده حصار بود که برای ساخت شهر ویران شدند. در جای کنونی شهر دهی بنام دستگرده بوده است که از آثار آن قناتی باقی‌مانده که به «قنات ده» شناخته شده است.
علت شکل‌گیری شهر
شهر اراک را تا پیش از سال ۱۳۱۷خورشیدی، عَراق و پیش از آن سلطان‌آباد می‌گفتند. بانی شهر یوسف‌خان گرجی (معروف به سپهدار عراق) بود. بر پایه روایت‌ها، پیش از ساخت شهر، در محل آن هشت یا ده قلعه به نام‌های خان باباخان، حصار، ده‌کهنه، مرادآباد، آقاسمیع، سلیم، نو و قادر وجود داشت و مردمان قلعه‌ها همیشه در حال درگیری با یکدیگر بودند، یوسف‌خان از درگیری‌های قلعه‌ها شرح حالی به فتحعلی‌شاه قاجار نوشت. وی دستور ویران‌کردن قلعه‌ها و ساخت شهری جدید را از شاه دریافت کرد.
در آن زمان در این ناحیه دو طایفه نیرومند ساکن بودند، خان‌های فراهان که در بخش فراهان کنونی ساکن بودند و خان‌های کَزّاز که در بخش زالیان کنونی ساکن بودند. هر دو طایفه پس از آگاه شدن از تصمیم احداث شهر تازه (قلعه نظامی)، کوشش نمودند حکومت مرکزی را قانع کنند که شهر را در منطقه مسکونی آنها بنا نهد که هرکدام به دلایلی کامیاب نشدند. سرانجام یوسف‌خان گرجی تصمیم می‌گیرد که شهر را در محل کنونی که واپسین نقطه قلمرو فراهان و نخستین نقطه قلمرو کزاز بود بنا نهد تا از بروز اختلاف و درگیری جلوگیری شود.
یوسف‌خان که شهرهای گرجستان و قفقاز را دیده بود، کوشش کرد شهری مرتب و منظم بنا کند که همگی کوچه‌ها در فواصل معین یکدیگر را قطع کنند و پهنای همه آنها ۶ذرع محاسبه شده بود. همچنین بازار شهر در میانه آن گماشته شد که برای عموم مردم دردسترس قرار گیرد.
شکل ساخت شهر
تصویر قدیمی از ارگ حکومتی و برج شیشه
نقشه قلعه سلطان‌آباد (بازسازی از نقشه تهیه شده توسط پروسکوریاکف و اوکرانوویچ در سال ۱۸۵۱میلادی)
بنای شهر اندیشیده شده مشتمل بر بنای ارگ حکومتی شامل همه اداره‌های آن روز، مدرسه‌ها، تعداد فراوانی مسجد، حمام، کوچه، خانه‌های مسکونی، بازار، برج و بارو و همه تأسیسات شهری بود.
برای ساخت شهر ابتدا یک رشته قنات در خارج از محل شهر و از جنوب به شمال حفر شد که مظهر آن در جلوی دروازه جنوب شهر (دروازه قبله) قرار داشت و از آنجا سه قسمت می‌شد، یک قسمت برای ساکنین شرق شهر، یک قسمت برای ساکنین غرب و قسمت سوم به ارک دولتی اختصاص می‌یافت. دیوارهای شهر برای دفاع به شکل برج و بارو و در یک مستطیل به طول ۸۰۰متر و به عرض ۶۰۰متر ساخته شد و دور آن به عرض ۸متر خندقی حفر شد. در چهار سوی دیوارهای شهر، دروازه‌هایی نصب شد. شکل مستطیل شهر به گونه‌ای طراحی شده بود که جهت شهر به سمت قبله باشد. دلیل این امر استفاده خانه‌ها از نور خورشید در زمستان و خنک بودن منازل در تابستان بود. عرض شهر به ۶قسمت و طول آن به ۸قسمت مساوی (به شکل شطرنجی) تقسیم شد و از میان هر قسمت کوچه‌ای ۵متری عبور می‌کرد. کوچه‌های میانی طول و عرض شهر به بازار اختصاص یافت که در طول ۴بازار سقف زده شد. در قسمت شمال شهر ساختمان اداری ارگ حکومتی ساخته شد و کلیه امکانات رفاهی مانند حمام، آب‌انبار، مسجد، مدرسه و سقاخانه در کلیه نقاط شهر احداث شد. در قدیم فضای سبز شهر بسیار زیاد بود، طوری‌که در پشت دیوار شهر تا شعاع چند کیلومتری باغ‌های انگور و تره‌بار وجود داشت.
به دلیل اینکه بانی شهر بیشتر وقت خود را در جبهه‌های جنگ ایران و عثمانی و روس بود، ساخت شهر به صورت یکباره نبوده حدود چندین سال طول کشید تا شکل شهر کامل شود. در کتیبه بنای عمارت نظمیه، تاریخ ساخت ۱۲۲۷قمری و در کتیبه راهروی ارگ حکومتی تاریخ اتمام بنا سال ۱۲۲۸قمری ذکر شده بود (این دو بنا در سال ۱۳۰۸خورشیدی تخریب شد). از نوشته‌های تاریخی چنین استنباط می‌گردد که ساخت شهر بین سالهای ۱۲۲۷تا ۱۲۳۱قمری بوده است.
تاریخ اتمام بنای شهر طبق سنگ نوشته سردر بازار تاریخی و جلوی مدرسه سپهداری که هردو از بین رفته‌اند مصراع دوم شعر زیر است که به حساب جمل برابر با ۱۲۳۱قمری (۱۸۰۸میلادی) می‌باشد:
به دور سلطان صاحبقران و عهد امید نمود یوسف ثانی بنای مصر جدید
بنابر نوشته‌های تاریخی دوره قاجار، برای بناهای ساخته‌شده در این شهر، مبلغ ۲۰۰٬۰۰۰تومان هزینه اختصاص یافت.
گسترش شهر
پس از پایان بنای شهر، سپهدار گرجی مردم پیرامون را برای سکونت در شهر تازه تشویق می‌نماید. وی کار خود را از روستاهای کرهرود، سنجان و فیجان آغاز می‌کند که در آن زمان به «سه ده» معروف بودند. همچنین شمار بسیاری از خان‌ها و رعایای پیرامون در دو محله قلعه و حصار سکونت داده شدند.
از جمله علل گسترش نامنظم شهر در سالهای بعد، این بوده که بیشتر باغ‌های شهر به خانه‌های مسکونی تبدیل شد و چون حدود باغ‌ها با جوی‌های آب با مسیرهای غیر مستقیم معین می‌شد، خانه‌های احداث شده به پیروی از آنها نامنظم ساخته شدند. دلیل دیگر نامنظم‌بودن خیابان‌ها، نظارت نداشتن بلدیه به ساخت و سازها تا آن زمان بود. در سال ۱۲۷۱قمری سیل مهاجران از نقاط گوناگون مانند گلپایگان، خمین، بروجرد، کاشان، اصفهان، تبریز، قم و خوانسار به سوی اراک آغاز گشت و موجب آغاز رونق اقتصادی شهر شد. به همین اساس محله‌هایی مانند عباس‌آباد، منق‌آباد، پشت خندق و هزاوه‌ای‌ها شکل گرفت و در سال ۱۳۰۸با همکاری بلدیه عراق، خیابان امام خمینی امروزی، عباس‌آباد و باغ ملی احداث شد و بافت قدیمی شهر مرمت شد.
با عبور راه‌آهن از شهر، گسترش شهرنشینی شتاب گرفت. در سالهای صلح و آرامش دیوارهای پیرامونی شهر برداشته شد و شهر بی‌رویه رو به گسترش نهاد.
دوران مشروطه
آقا نورالدین عراقی به همراه مجاهدان مشروطه خواه اراک
در سال ۱۲۸۵خورشیدی که فرمان مشروطه صادر شد، ۹۲سال از عمر شهر سلطان‌آباد می‌گذشت.در آستانه جنبش مشروطه و ناتوانی قاجار در حمایت از بازرگانان ایرانی در مقابله کمپانی‌های خارجی حاضر در اراک، بازاریان و دست اندرکاران صنعت را به مبارزه با سرمایه‌داران خارجی کشاند. در این زمان مدارس دینی و علمای اراک، بیشتر تابع روحانیون نواندیش نجف از جمله آخوند ملاحمد کاظم خراسانی قرار داشتند. این افراد در دوران مشروطه رهبری جنبش در اراک را بر عهده داشتند که مشهورترین آنها آیت‌الله آقا نورالدین عراقی بود. پس از صدور فرمان مشروطه، آقا نورالدین عراقی نخستین انجمن ولایتی را به همراه دیگر روحانیون نوگرا تأسیس نمود. پس از به توپ بسته شدن مجلس و دوران استبداد صغیر، آزادیخواهان اراک به خاطر حضور پر نفوذ آقا نورالدین عراقی کمتر از دیگر نقاط ایران مورد آزار و اذیت قرار گرفتند.
در آستانه جنبش مشروطه ناتوانی قاجار در حمایت از این بازرگانان ایرانی در مقابله کمپانی‌های خارجی حاضر در اراک، بازاریان و دست اندرکاران صنعت را به مبارزه با سرمایه داران خارجی کشاند. این مبارزه به رهبری روحانیان شیعه که سابقه طولانی حضور در منطقه عراق عجم (به ویژه در قریه کرهرود) را داشتند شکل گرفت. در این زمان مدارس دینی و علمای اراک بیشتر تابع روحانیون نواندیش نجف از جمله آخوند ملاحمد کاظم خراسانی قرار داشتند. این افراد در دوران مشروطه رهبری جنبش در اراک را بر عهده داشتند که مشهورترین آنها آیت‌الله آقا نورالدین عراقی نام داشت. اراک شش انجمن مشروطه خواه داشت که عبارت بودند از:
انجمن سری آدمیت به ریاست آقااسدالله پروین
انجمن دموکرات به رهبری حاج میرزا عبدالعظیم
انجمن تدین تشکیل شده در مدرسه سپهدار به رهبری شیخ علی نخستین
انجمن آذربایجانیان متشکل از آذربایجانی‌های عراق عجم به رهبری میرزا حبیب‌الله عکاسباشی
انجمن برادران به رهبری میرزا حسن خان حرآبادی و میرزا علی اکبر کمپانی
انجمن اعتدالیون به رهبری مجدالممالک
پس از صدور فرمان مشروطه، آقا نورالدین عراقی اوّلین انجمن ولایتی را به همراه دیگران روحانیون نوگرا تأسیس نمود. پس از به توپ بسته شدن مجلس و دوران استبداد صغیر، آزادیخواهان اراک به خاطر حضور پر نفوذ آقا نورالدین عراقی کمتر از دیگر نقاط ایران مورد آزار و اذیت قرار گرفتند.
دوران جنگ جهانی اول و دوم
تا سال ۱۲۷۱قمری جنبه نظامی برای این شهر بیشتر مطرح بود. در این سال به نقل از اعتمادالسلطنه، میرزاحسن، نایب‌الحکومه عراق دکان‌های شهر سلطان‌آباد، عمارت و باغ‌های دیوانی را تعمیر و درخت‌کاری کرد و از شهرهای دیگر از هر قبیل صاحبان صنایع و حرفه‌های گوناگون را به شهر آورد و ساکن کرد.
از این سال به بعد، ولایت عراق علاوه بر نقش نظامی، دارای نقش صنعتی و اقتصادی نیز شد و به واسطه واقع‌شدن در مسیر راه‌های تجاری، مورد توجه کمپانی‌های خارجی قرار گرفت. ورود کمپانی‌های خارجی، به سلطان‌آباد باعث گردید که این شهر بطور ناگهانی گسترش یابد و فضاهای تجاری، مسکونی، اداری، تفریحی جدیدی در آن ایجاد شود. به این ترتیب با وجود رکود اقتصادی حاکم بر کشور، اقتصاد سلطان‌آباد رونق یافت و شرایط جذب جمعیت در این منطقه پدید آمد، اما با آغاز جنگ جهانی اول در اواخر سال ۱۲۹۳خورشیدی، حکومت مرکزی متزلزل شد و سپاهیان روس و انگلیس به شهر وارد و در آن مستقر شدند. بر اثر اشغال شهر، راه‌ها ناامن شد و در نتیجه اقتصاد تجاری سلطان‌آباد بطور ناگهانی سقوط کرد. در شهریور ۱۳۲۰خورشیدی جنگ جهانی دوم آغاز و به داخل ایران کشیده شد، رضاخان از حکومت خلع گردید و مناطقی از کشور به اشغال نیروهای متفقین درآمد. در این دوره، اراک به دلیل دارا بودن یکی از ایستگاه‌های مهم راه‌آهن سراسری ایران از اهمیت ارتباطی خاصی برخوردار بود و به همین لحاظ چند سال توسط متفقین اشغال گردید. سالهای ۱۳۲۰تا ۱۳۳۲خورشیدی را می‌توان یکی از دورانهای برجسته رکود اقتصادی ایران دانست. نابسامانی اقتصادی این سال‌ها، اراک را نیز تحت تأثیر قرار داد، روند مهاجرفرستی شهر آغاز گردید. در طول دوره جنگ جهانی دوم، آب و سوخت در این شهر انبار می‌شد.
با اشغال ایران قحطی، گرانی و کمیابی کالا آغاز شد. نیروهای متفقین غله مازاد روستائیان را می‌گرفتند که این عمل باعث واکنش مردم شد.در سال ۱۳۲۱خورشیدی در هشت شهر کشور شورشهایی رخ داد که در میان آنها وقایع اراک اهمیت خاصی داشت، زیرا شورش گسترده‌تر و مداوم‌تر بود و از شهریور تا اسفندماه همان سال ادامه داشت. در ۲شهریور ۱۳۲۱خورشیدی وزیر دارایی از نخست وزیر تقاضای فرستادن قوا برای سرکوب شورش‌ها را کرد، ولی اعزام نیرو کمکی به حل ماجرا نکرد. در اواخر آبان کسبه بازار دست به اعتصاب زدند و به دستور قوام‌السلطنه عده‌ای دستگیر شدند. این اعتصاب با دخالت وزیر خواربار و تهدید و وعده به اعتصاب‌کنندگان به پایان رسید. این قضیه در اسفندماه همان سال تکرار شد، ولی به سرعت خاتمه یافت.
دوران انقلاب ۱۳۵۷ و جنگ تحمیلی
کوشش مردم اراک برای سرنگونی تندیس رضا شاه از میدان باغ ملی. تاسوعای ۱۳۵۷خورشیدی
نخستین حرکت‌های انقلابی در اراک در میانه سالهای ۱۳۵۵و ۱۳۵۶خورشیدی با سخنرانی و دعوت به تظاهرات رخ داد. نخستین راهپیمایی انجام شده در اراک، تظاهراتی آرام و بدون شعار بود که به وسیله فرهنگیان سازمان‌دهی شده بود. در جریان ۱۰روز سخنرانی احمد جنتی در محرم ۱۳۵۷خورشیدی در اراک، مردم پس از سخنرانی‌های وی هر شب در خیابان تظاهرات می‌کردند و شعار مرگ بر شاه می‌دادند که این نخستین شعار علیه شاه در اراک بود. با بالاگرفتن اوضاع در تاسوعای سال ۱۳۵۷خورشیدی مردم تلاش کردند مجسمه رضاشاه را از میدان باغ‌ملی پایین بکشند، ولی موفق نشدند و در درگیری‌هایی که رخ داد، چهار نفر کشته‌شدند. همان شب مجسمه رضاشاه توسط پلیس از میدان منتقل شد. کشته‌شدن چهار نفر در آن روز باعث ایجاد ترس در مردم و خاموش‌شدن اعتراضات برای یک هفته پس از آن شد.
با آغاز جنگ ایران و عراق در سال ۱۳۵۹خورشیدی، شهر اراک همانند سایر شهرهای دیگر مورد حمله رژیم بعث عراق قرار گرفت، طوری که در طی ۸سال، ۷۷بار بمباران شد و در این میان ۸۹۵نفر به شهادت رسیدند.شدیدترین حمله به شهر در ۵مرداد ۱۳۶۵اتفاق افتاد. اکبر هاشمی رفسنجانی (رئیس جمهور وقت) در کتاب کارنامه و خاطرات سال ۱۳۶۵اوج دفاع، از خاطرات آن روز چنین نقل می‌کند:
عمده‌ترین حملات هوایی امروز عراق، علیه مناطق غیرنظامی در اراک صورت گرفت، به این ترتیب که صبح امروز هواپیماهای عراقی به مناطق کارگری صنعتی اطراف شهرستان اراک حمله کردند؛ که بر اثر آن، شماری از کارگران که مشغول کار بودند به شهادت رسیدند. طی این حمله، شش هواپیمای عراقی در حالی که در ارتفاع پایین پرواز می‌کردند کارخانه واگن سازی پارس، آلومینیوم، کارخانه آذرآب، مراکز آموزش ماشین‌سازی اراک، یک ساختمان اداری و یک منطقه در شهر اراک را در مورد حمله قرار دادند. این تعرض هوایی بیش از ۱۰۰شهید و بیش از ۵۰۰مجروح بر جای گذاشت. به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی به نقل از شاهدان عینی بمباران، هواپیماهای عراقی در ارتفاع فوق‌العاده پایین اهداف خود را مورد حمله قرار دادند و کارگرانی را که از محوطه کارخانه‌ها بیرون آمده بودند، به زیر رگبار کالیبرهای خود گرفتند.
پس از این واقعه تعداد کشته‌شدگان در صنایع اراک ۷۲نفر گزارش شد.
تقسیمات کشوری
در دوران قاجار شهر اراک، پس از ساخت به عنوان حکومت‌نشین ولایت عراق برگزیده شد. در دوره پهلوی، بر پایه نخستین قانون تقسیمات کشوری و وظایف فرمانداران و بخشداران (مصوب ۱۶آبان ۱۳۱۶خورشیدی)، اراک یکی از ۱۳شهرستان استان شمال بود. سپس بر پایه دومین قانون تقسیمات کشوری و وظایف فرمانداران و بخشداران (مصوب ۳بهمن ۱۳۱۶خورشیدی)، اراک در کنار زنجان جزء استان یکم قرار گرفت. اراک در ۱۹۶۳میلادی از استان یکم جدا شد. در سال ۱۳۲۶خورشیدی همزمان با تشکیل استان مرکزی (به مرکزیت تهران)، شهر اراک نیز یکی از شهرهای این استان شد و در سال ۱۳۶۵خورشیدی، مرکز استان مرکزی از تهران به اراک منتقل گردید. یک سال پس از آن استان تهران از استان مرکزی جدا شد. از آن زمان تا کنون شهر اراک به عنوان مرکز استان مرکزی در تقسیمات کشوری شناخته می‌شود.
شهر اراک یکی از کلان‌شهرهای رسمی کشور است که در سال ۱۳۹۲خورشیدی به جمع کلان‌شهرهای کشور پیوست.
موقعیت جغرافیایی
شهر اراک روی مدار ۳۴درجه و ۵دقیقه و ۳۰ثانیه در نیم‌کره شمالی از خط استوا قرار گرفته است. همچنین این شهر روی نصف النهار ۴۹درجه و ۴۱دقیقه و ۳۰ثانیه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد.
آب و هوای اراک
شهر اراک ویژگی اقلیمی فلات مرکزی ایران (زمستان‌های سرد و مرطوب و تابستان‌های گرم و خشک) را داراست. کوه‌های پیرامون اراک، تالاب میقان و دشت فراهان در آب و هوای این منطقه اثر کرده و ویژگی‌های خاصی به آن بخشیده‌اند. ابرها و جریان‌های غربی در پاییز و زمستان بیشتر رطوبت خود را در کوه‌های غرب منطقه از دست می‌دهند و در زمستان جبهه سردی هوای اراک را اشغال می‌کند که بر اثر ارتفاعات پیرامون و فشاری که تالاب میقان بر هوا وارد می‌کند، زمان زیادی در منطقه می‌ماند. فصل زمستان بیشتر طولانی و از ۴تا ۶ماه متغیر است و بهار و پاییز فصل‌های کوتاهی هستند. تابستان در تیر و مرداد ظاهر می‌شود. مدت روزهای یخبندان از ۶۵تا ۱۲۰روز در سالهای مختلف متغیر است. میزان بارندگی در سالهای مختلف میان ۲۳۰تا ۶۳۸میلی‌متر متغیر است که متوسط آن حدود ۳۴۱/۷میلی‌متر برآورد شده است.
اقلیم شهر اراک بر پایه طبقه‌بندی دمارتن، نیمه‌خشک و بر پایه طبقه‌بندی آمبرژه، نیمه‌خشک و سرد می‌باشد.
موقعیت طبیعی
سرخ‌کوه (کوه سرخه)، اراک
شهر اراک از سوی جنوب با کوه‌های سفیدخانی، کوه‌های نظم‌آباد، سرخ‌کوه (کوه سرخه) و از سوی غرب با کوه مودر احاطه شده‌است. کوه‌های پیرامون شهر از جمله کوه‌های مرکزی و پیشکوه‌های داخلی رشته‌کوه زاگرس محسوب می‌شوند.
از میان شهر اراک تنها رود قره‌کهریز (معروف به رودخانه خشک) می‌گذرد. این رودخانه از کوه‌های قره‌کهریز سرچشمه گرفته، پس از آبیاری زمین‌های روستاهای نزدیک اراک، از غرب شهر گذر کرده و به تالاب میقان می‌ریزد. این رود، فصلی بوده و در تابستان خشک می‌شود.
زمین‌شناسی
مقایسه نسبی میزان خطر زمین‌لرزه در نقاط گوناگون ایران؛ نقاط سرخ‌تر نقاطی هستند که شتاب حداکثر جنبش زمین در آنها بیشتر است.
چاله اراک، در یک فرورفتگی حاصل از سنگهای رسوبی چین‌خورده مابین سنگهای آذرین متعلق به رشته‌کوه‌های آتشفشانی و سنگهای متامورفیک متعلق به رشته‌کوه‌های زاگرس قرار گرفته‌است. این چاله بوسیله یک رشته‌کوه که حدود هزارمتر از سطح دریا ارتفاع دارد، تقسیم شده‌است. شهر اراک بر روی دشتی آبرفتی در حوضه آبریز میقان واقع شده‌است. دشت اراک و در کنار آن مجموعه تالاب کویری میقان به صورت فروافتادگی بوده که میان دو رشته ارتفاعات شمالی و جنوبی واقع شده‌اند. مرز اصلی ارتفاعات مورد نظر توسط دو گسل تلخاب و تبرته قطع شده‌اند. وجود این گسل‌ها سبب شده‌است که زون‌های مختلف زمین‌شناسی، از جمله زون سنندج-سیرجان، زون هفتادقله و زون آشتیان-نراق در حوضه منطقه وجود داشته باشند. در اواخر کرتاسه سه زون به یکدیگر متصل بودند و دریای واحدی را تشکیل می‌دادند. در آن دوران، بر اثر فعالیت کوه‌زایی، ارتفاعات جنوبی اراک و کوه‌های هفتادقله بوجود آمدند. با شروع فعالیت‌های کواترنری، فرسایش‌یافتگی کوه‌ها و تپه‌ها باعث حمل رسوبات عظیم و ایجاد دشت آبرفتی اراک شده‌است.
زمین‌لرزه
شهر اراک از معدود شهرهای کشور است که در منطقه کم خطر از لحاظ لرزه‌خیزی قرار دارد. بررسی‌های زمین‌شناسی نشان می‌دهد که منطقه اراک تا شعاع ۱۰۰کیلومتری جزء مناطق آرام بوده و احتمال وقوع زمین‌لرزه در آن ضعیف است و در صورت وقوع از ۳تا ۵ریشتر قوی‌تر نخواهد بود. در شعاع ۶۰کیلومتری پیرامون شهر اراک در سده اخیر، فقط ۷۲زمین‌لرزه روی داده‌است که ۵۰مورد از این آنها، زمین‌لرزه‌های دی و بهمن ۱۳۹۰خورشیدی (عموماً کمتر از ۴ریشتر) بوده‌است. این آمار نشان‌دهنده لرزه‌خیزی کم در استان مرکزی است. بزرگترین این زمین‌لرزه‌ها دارای بزرگی حداکثر ۴٫۲می‌باشد. از نظر تاریخی، فقط سه زمین‌لرزه تاریخی یکی در اطراف دورود، دیگری در شمال باختری ساوه و آخرین آنها، زمین‌لرزه ۱۴۹۵میلادی آشتیان معروف به زمین‌لرزه جبال اتفاق افتاده‌است و بزرگی آن در مقیاس امواج سطحی ۵٫۹ریشتر تعیین شده‌است.
جمعیت
جمعیت شهر اراک در نخستین سرشماری رسمی کشور در سال ۱۳۳۵خورشیدی، ۵۸٬۹۹۸نفر بود ولی از آن زمان به سبب شهرگرایی شدید با شتاب روی به افزایش نهاد، به گونه‌ای که جمعیت شهر در سال ۱۳۴۵خورشیدی به ۷۱٬۹۲۵تن و در سال ۱۳۵۵خورشیدی به ۱۱۶٬۸۳۲تن و در سال ۱۳۶۵خورشیدی به ۲۶۵٬۳۴۹تن رسید. مطابق آخرین داده‌های سال ۱۳۶۵خورشیدی، شهر اراک دارای ۵۵٬۰۸۹خانوار بود. در سرشماری سال ۱۳۷۵خورشیدی، جمعیت شهر ۳۸۰٬۷۵۵نفر. و در سرشماری سال ۱۳۸۵خورشیدی جمعیت شهر به۴۳۸٬۳۳۸نفر رسید. جمعیت اراک بر پایه نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۰خورشیدی برابر با ۴۸۴٬۲۱۲نفر بوده‌است. جمعیت شهر اراک پس از الحاق نقاط شهری سنجان و کرهرود به ۵۲۶٬۱۸۲نفر افزایش یافت. از دیدگاه جمعیتی، اراک پانزدهمین شهر پرجمعیت ایران است. این شهر از جمله شهرهایی است که دارای رشد بالای جمعیت بود. میزان رشد جمعیت از سال ۱۳۳۵تا ۱۳۷۵خورشیدی برابر با ۵٫۱بوده است. اما در دهه بعد از آن رشد جمعیت به ۲٫۹۷رسید. شهر اراک ۵۳٪جمعیت استان مرکزی را در خود جای داده است.
زبان
پیش از بنای شهر اراک، مردم مناطق پیرامون به گویش‌های گوناگونی مانند تاتی در منطقه وفس سخن می‌گفتند. پس از بنای شهر اراک و مهاجرت مردم مناطق پیرامون به شهر تازه، این گویش‌ها با یکدیگر درآمیختند و گویش ویژه‌ای به‌وجود آوردند، تا زمانی که با پیدایش رسانه‌های جمعی این گویش رو به نابودی نهاد و امروزه شهروندان اراک تا اندازه‌ای بی لهجه بوده و کتابی یا تهرانی سخن می‌گویند، ولی در روستاهای پیرامون و خود شهر زبان پیرمردان و پیرزنان همان لهجهٔ قدیمی است.
دین و مذهب
بیشتر مردم شهر مسلمان و پیرو مذهب شیعه هستند. همچنین اقلیتی از پیرو آیین مسیحی و کلیمی نیز در شهر وجود داشتند که از میان آنها کلیمیان از شهر مهاجرت کرده‌اند.همچنین اراک یکی از مراکز ۲۴گانه بهائیان است و اقلیتی از آنها در شهر وجود دارند که به دلیل ممنوع بودن فعالیت آنها در ایران آمار درستی از تعداد آنها در دست نیست.
ارمنیان بخشی از اقلیت قومی و مذهبی شهر اراک را در برمی‌گیرند. ارمنیان در طی یک سده گذشته از سرزمین‌های پیرامون اراک و همچنین جلفای اصفهان جهت کار در صنعت قالی‌بافی و دیگر صنایع و همچنین برای کار در کنسولگری انگلستان به عنوان حسابدار و منشی به اراک مهاجرت کرده‌اند. ارمنیان بنیان‌گذار دومین مدرسه اراک به نام مدرسه شرف ارامنه و کلیسای مسروپ مقدس هستند. در سال ۱۳۸۹خورشیدی جمعیت ارمنیان ۲۴۰نفر در قالب ۶۰خانواده بوده است.
یهودیان نیز بخشی از اقلیت مذهبی اراک را تا یک سده گذشته تشکیل می‌دادند و زمانی جمعیتشان به حدود ۱٬۰۰۰نفر می‌رسید و پیشه بیشتر آنها پارچه‌فروشی و پزشکی بود. یهودیان خود را در حمایت آقا محسن عراقی از روحانیون به نام اراک قرار می‌دادند. این گروه در آغاز از مناطق پیرامونی شهر اراک مانند سنجان و دیگر شهرها به این شهر مهاجرت کردند. امروزه همه یهودیان اراک از این شهر مهاجرت کرده‌اند.
مشاهیر
از جمله مشاهیر و نامداران شهر اراک می‌توان به افراد زیر اشاره کرد:
آقا ضیاءالدین عراقی فقیه و مجتهد شیعه
آقا نورالدین عراقی از مجتهدان و از مراجع تقلید شیعه
آقا محسن عراقی از مجتهدین دوره قاجار و واقفان بزرگ شهر
آیة الله شیخ محمد سلطان از مجتهدین اراک واز شاگردان مرحوم آخوند خراسانی و صاحب حاشیه مفصل بر کفایة آخوند خراسانی
محمود صناعی شاعر، مترجم، روانکاو و نظریه‌پرداز مباحث تربیتی و روان‌شناسی
محمدمهدی فولادوند استاد الهیات دانشگاه تهران و از مترجمان قرآن و نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه به زبان فارسی
آیت الله اراکی فقیه، مرجع تقلید شیعه
مصطفی‌قلی بیات (صمصام الملک) سیاست‌مدار و از بنیان‌گذاران کشاورزی نوین ایران و مؤسس دانشکده کشاورزی کرج و مؤسس دبیرستان پسرانه صمصامیه در اراک
حبیب‌الله ذوالفنون معروف به شیخ حبیب‌الله ذوالفنون دانشمند ستاره‌شناس و تقویم‌نگار که در زمینه‌های ادبیات، ریاضیات و تفسیر قرآن نیز فعالیت داشت.
قادر عبدالله نویسنده معروف ایرانی مقیم کشور هلند
محمد خزائلی ادیب، مؤسس اولین آموزشگاه شبانه در ایران و آموزشگاه‌های ویژه نابینایان (زاده شده در کرهرود)
مهران مدیری خواننده، بازیگر و کارگردان طنزایران (زاده شده در تهران)
مرتضی قلی بیات (سهام‌السلطان) سیاست‌مدار و چند دوره نخست‌وزیر ایران.
آقا محسن عراقی، از مجتهدین دوره قاجار
آقا نورالدین عراقی، از روحانیون پرنفوذ دوران مشروطه
حبیب‌الله ذوالفنون، مفسر قرآن، ریاضی‌دان و تقویم‌نگار
صنعت
اراک یکی از شهرهای صنعتی ایران است که از لحاظ گوناگونی محصولات صنعتی، نخستین، از لحاظ وجود صنایع مادر، دومین و به طور کلی چهارمین قطب صنعتی کشور محسوب می‌شود.شمار صنایع مادر در این شهر به بیش از ۲۰واحد می‌رسد.این شهر واسطه وجود صنایع مادر، تولید ۸۰٪از تجهیزات انرژی کشور، وجود بزرگترین کارخانه تولیدکننده آلومینیوم کشور و وجود بزرگترین معدن سدیم سولفات کشور به‌عنوان پایتخت صنعتی ایران شناخته شده‌است. تولیدات صنایع شهر اراک علاوه بر تأمین نیازهای داخلی، به کشورهای خارجی نیز صادر می‌گردد. به همین علت بخش بزرگی از صادرات کالاهای صنعتی را به خود اختصاص داده است.
تبدیل شدن اراک به یکی از قطب‌های صنعتی کشور در دوران نخست وزیری هویدا و همزمان با صنعتی سازی کشور توسط محمدرضا شاه در دهه ۱۳۴۰خورشیدی آغاز شد.در برنامه چهارم توسعه قبل از انقلاب معین شده بود تا قطب صنعتی در شهرهای اصفهان، اهواز، تبریز و اراک به صورت قطب‌های صنعتی و هسته مرکزی عمران ناحیه‌ای درآیند.
در زمان جنگ ایران و عراق به دلیل وجود صنایع مهم در شهر اراک، این شهر به عنوان مهمترین تولیدکننده ماشین‌های جنگی، پل‌های شناور و تجهیرات به شمار می‌رفت. از این رو پی‌درپی مورد حمله نظامی عراق قرار می‌گرفت.در ۵مرداد ۱۳۶۵خورشیدی برخی کارخانجات شهر مورد حمله جنگنده‌های عراقی قرار گرفت که در اثر آن ۷۲نفر از کارکنان صنایع کشته شدند.
واحدهای صنعتی
نخستین کارخانه تولید آلومینیوم کشور (ایرالکو)، نخستین و بزرگترین کارخانه واگن‌سازی و لوکوموتیوسازی در کشور و خاورمیانه (واگن پارس)، نخستین کارخانه کمباین‌سازی کشور (کمباین‌سازی ایران)،بزرگترین کارخانه سازنده دکل انتقال نیرو در خاورمیانه (آونگان)،نخستین ایستگاه آزمایش تست دکل‌های انتقال نیرو در خاورمیانه و آسیا در این شهر ایجاد شده‌اند.
از سال ۱۳۴۵خورشیدی طرح کارخانه‌های ماشین‌سازی و آلومینیوم و هپکو به مرحله اجرا در آمد. کارخانه آلومینوم ایران (ایرالکو) در سال ۱۹۷۲میلادی با همکاری منطقه‌ای در سازمان پیمان مرکزی با همکاری محدود شرکت رینولدز آمریکا و دولت پاکستان تأسیس شد. بعد از انقلاب کلیه سهام این دو کشور متعلق به ایران گردید. وجود این کارخانه و ۵۰۰کارگاه کوچک و بزرگ وابسته به این صنعت اراک را به یکی از قطب‌های تولید آلومینیوم در کشور و خاورمیانه تبدیل کرده است.
شرکت واگن پارس اولین کارخانه تولیدکننده واگن و لکوموتیو کشور و بزرگترین تولیدکننده خودروهای ریلی در خاورمیانه است که در سال ۱۳۵۴خورشیدی تأسیس گردید. وجود ۱۰۰شرکت وابسته به صنایع ریلی در کنار کارخانه، شهر اراک را به عنوان مرکز صنعت ریلی کشور معرفی کرده است.
کارخانه کمباین‌سازی ایران (ایران‌جاندیر سابق) به عنوان اولین و تنها کارخانه تولید کمباین کشور و شرکت هپکو به عنوان اولین و تنها کارخانه تولید ماشین‌آلات راهسازی در ایران و خاورمیانه از جمله صنایع دیگر این شهر هستند.
کارخانه ماشین‌سازی اراک از کارخانه‌های قدیمی شهر بزرگترین تولیدکننده تجهیزات پتروشیمی و پالایشگاه، صنایع نفت و گاز، ترابری، سیمان و معدن در کشور است.
صنایع مهم شهر اراک
| نام | سال تأسیس | رده فعالیت | محصولات تولیدی |
| ماشین‌سازی اراک | ۱۳۴۷ | تجهیزات صنایع سنگین | تجهیزات پتروشیمی و پالایشگاهی، صنایع نفت و گاز، ترابری، سیمان و معدن |
| آلومینیوم‌سازی ایران (ایرالکو) | ۱۳۴۸ | فلزات | تولید آلومینیوم و شمش آلومینیومی |
| کمباین‌سازی ایران | ۱۳۴۸ | ماشین‌های کشاورزی | تولید کمباین غلات و بسته‌بند علوفه |
| هپکو | ۱۳۵۱ | ماشین‌آلات | مونتاژ ماشین‌آلات راهسازی، معدنی و کشاورزی |
| آذرآب | ۱۳۵۳ | تجهیزات صنایع سنگین | تجهیزات صنایع نیروگاهی و... |
| آونگان | ۱۳۵۳ | نیرو |
دکل انتقال نیرو |
| واگن پارس | ۱۳۵۴ | ترابری ریلی | واگن و لکوموتیو |
| املاح معدنی ایران | ۱۳۷۹ | معدن | تولید سولفات سدیم |
| شرکت لجور | ۱۳۷۳ | ماشین‌آلات | تولید بالابرهای هیدرولیکی و جرثقیل‌های پشت کامیونی |
ساختار شهری
شهرداری
ساختمان نخستین شهرداری (بلدیه) اراک واقع در میدان ارک فعلی ۱۳۱۴
تاریخ تأسیس شهرداری در اراک به موج دوم نوگرایی در حکومت پهلوی اول باز می‌گردد. در این دوره با تصویب قانون بلدیه، اقدامات شهرسازی گسترش یافت. بر این اساس بناهای اداری در شهرها ابتدا در تهران و سپس در شهرهای دیگر مانند تبریز، مشهد، اصفهان، همدان و از جمله اراک ساخته شد.
شهرداری اراک در سال ۱۲۹۸خورشیدی تأسیس گردید. پیش از پیوستن شهرداری‌های سنجان و کرهرود، شهر اراک دارای ۴منطقه شهرداری بود.که از سال ۱۳۹۰با پیوستن کرهرود و سنجان، به ۶منطقه افزایش یافته‌است.
سلامت و بهداشت
در سال ۱۳۹۰خورشیدی تعداد تخت‌های بیمارستانی موجود شهر اراک ۱٬۰۸۹تخت بوده است که شامل ۸۶۱تخت در بیمارستان‌های دولتی، ۱۱۲تخت در بیمارستان تحت پوشش تأمین اجتماعی و ۱۱۶تخت در بیمارستان‌های بخش خصوصی است. مجموع مساحت زیربنای فضاهای درمانی شهر اراک به ۵۸٬۸۰۰متر مربع می‌رسد.شهر اراک از قطب‌های مهم درمان سرطان غرب کشور است. از تعداد تخت‌های بیمارستانی، ۵۵تخت به بیماران سرطانی اختصاص داده شده است که در دو بیمارستان امیرکبیر و بیمارستان آیت‌الله خوانساری قرار دارند.همچنین در سال ۱۳۹۰در سطح شهر اراک تعداد ۳۰آزمایشگاه، ۷۶داروخانه، ۳۰مرکز پرتونگاری و ۳۵مرکز توانبخشی وجود داشته است.
بیمارستان ولیعصر (دانشگاهی)، بیمارستان امیرالمؤمنین (دانشگاهی)، بیمارستان آیت‌الله خوانساری (دانشگاهی)، بیمارستان امیرکبیر (دانشگاهی)، بیمارستان آیت‌الله طالقانی (دانشگاهی)، بیمارستان امام‌خمینی (تأمین اجتماعی) و بیمارستان قدس (خصوصی) و بیمارستان بوعلی سینا از جمله مراکز درمانی شهر اراک هستند.
زیرساخت‌های اولیه
در سال ۱۳۰۴خورشیدی تعدادی از افراد توانگر شهر با سرمایه‌ای حدود ۴۰۰٬۰۰۰ریال اقدام به خرید یک‌دستگاه مولد ۷۵کیلوواتی برای تأمین برق شهر می‌کنند. این مولد در اداره برق نصب شهر شد و از ساعت ۱۹تا ۲۳کار می‌کرد. در آن زمان ۷۳انشعاب برق به خانه‌های پیرامون اداره داده شده بود. در سال ۱۳۲۰خورشیدی شرکت سهامی برق اراک تأسیس شد و در سال ۱۳۲۲خورشیدی با خرید دو دستگاه مولد دیزلی به قدرت ۴۰۰کیلووات، قدرت تولید برق در شهر تا حدودی افزایش یافت. اداره برق اراک سال ۱۳۴۶خورشیدی زیر مدیریت برق غرب کشور قرار گرفت و در سال ۱۳۵۰خورشیدی به شبکه سراسری متصل شد. امروزه امور برق شهر اراک زیر نظر شرکت برق منطقه‌ای باختر قرار دارد و تعداد انشعاب‌های موجود در شهر برابر با ۲۰۷٬۶۴۵مشترک است.
در گذشته و پیش از پیدایش سیستم آبرسانی به‌وسیله لوله‌کشی، آب شهر از یک رشته قنات تأمین می‌شد که توسط یوسف‌خان گرجی وقف شهر شده بود. با افزایش جمعیت شهر بر تعداد قنات‌ها افزوده شد.از سال ۱۳۹۱خورشیدی آب نوشیدنی شهر اراک از سد کمال‌صالح تأمین می‌شود. سد سنگریزه‌ای کمال‌صالح که بر روی رودخانه تیره، از سرشاخه‌های دز و در ۷۴کیلومتری جنوب غربی شهر اراک احداث شده است، آب مورد نیاز شهرهای اراک، شازند و صنایع بزرگ منطقه را تأمین می‌کند.
تاریخ ایجاد شبکه تصفیه فاضلاب در شهر به سال ۱۳۷۳خورشیدی باز می‌گردد. سیستم تصفیه فاضلاب شهر دارای ۸۵۳کیلومتر خط انتقال و شبکه جمع‌آوری اصلی و فرعی و یک تصفیه‌خانه با ظرفیت تصفیه ۷۷هزار مترمکعب در شبانه‌روز است که حدود ۳۵۵٬۰۰۰نفر را تحت پوشش قرار می‌دهد.
تاریخ دقیق گازرسانی به شهر اراک مشخص نیست. در سال ۱۳۹۱خورشیدی تعداد انشعاب گاز طبیعی در منطقه اراک برابر با ۷۵٬۵۵۲انشعاب بوده است که ۱۴۵٬۱۰۶خانوار، ۹٬۱۹۳واحد تجاری و ۱٬۰۷۲واحد صنعتی را دربر می‌گیرد.
قدمت ورود وسایل مخابراتی به شهر به سال ۱۲۹۲خورشیدی بازمی‌گردد. در آن سال شهر اراک (سلطان‌آباد) با یک رشته سیم تلگرافی به تهران متصل شده بود.اداره تلفن شهری اراک در سال ۱۳۰۴خورشیدی در اتاق کوچکی در طبقه بالای ساختمانی واقع در دروازه حاج‌علینقی با هشت شماره تلفن سیگنال پیوسته ایجاد شد. بعد از مدتی این اداره به خیابان امیرکبیر انتقال پیدا کرد و در سال ۱۳۰۶خورشیدی با داشتن ۱۲۵شماره تلفن به طبقه بالای ساختمان واقع در خیابان خوانساری‌ها تغییر مکان نمود و پی در پی به شماره‌های تلفن سیگنال پیوسته افزوده شد تا اینکه در سال ۱۳۴۰خورشیدی تعداد شماره تلفن‌ها به ۹۲۵شماره تلفن رسید. در سال ۱۳۴۱خورشیدی با نصب ۲٬۰۰۰شماره جدید، تلفن‌های سیگنال پیوسته به دیجیتال تبدیل شدند و در سال ۱۳۵۱تعدا شماره‌های تلفن به ۶٬۰۰۰شماره افزایش یافت. در دوران نظام جمهوری اسلامی ایران توسعه شبکه‌های مخابراتی شهر افزایش یافت. در سال ۱۳۹۱تعداد خط واگذار شده تلفن ثابت در اراک ۲۶۷٬۰۶۳خط و تعداد خط واگذار شده تلفن همراه برابر با ۶۵۲٬۳۹۳خط بوده است.
فضای سبز
تعداد ۱۰۰پارک با مساحتی بالغ بر ۳۶۸٫۵هکتار در شهر اراک وجود دارد. از لحاظ مساحت، مناطق ۱و ۳شهر دارای سطح مطلوب فضای سبز هستند و منطقه ۲به دلیل قدیمی بودن بافت با کمبود فضای سبز مواجه است.با توجه به صنعتی بودن شهر اراک طبق ماده ۱۱طرح جامع کاهش آلودگی هوای اراک مقرر شده‌است تا ۳۰درصد فضای واحدهای تولیدی و صنعتی به فضای سبز تبدیل گردد، اما تاکنون هیچ اقدامی در جهت افزایش میزان فضای سبز در صنایع شهر صورت نگرفته است.
در حال حاضر میزان فضای سبز شهر اراک حدود ۹۰۰هکتار است که با ایجاد ۱٬۰۰۰هکتار مصوب در طرح جامع آلودگی هوا در آینده، این میزان به ۱٬۹۰۰متر مربع افزایش خواهد یافت.در سال ۱۳۹۲سرانه فضای سبز در اراک به ازای هر نفر، ۲۰مترمربع بوده است.
مراکز تفریحی
از جمله مراکز تفریحی شهر اراک به موارد زیر اشاره می‌شود:
شهربازی (پارک لاله): این شهربازی که در سال ۱۳۶۹خورشیدی با سرمایه بخش خصوصی افتتاح گردید و دارای سه لوناپارک، رستوران و سایر خدمات تفریحی و رفاهی است. این مکان در ساعت‌های اوج شلوغی، پذیرای ۲۰هزار نفر بازدیدکننده است.
مجموعه طوفان:این مجموعه در حال ساخت، بزرگترین شهربازی سرپوشیده خاورمیانه است که در کیلومتر هفت بزرگراه امام‌خمینی قرار دارد. این مجموعه در زمینی به مساحت ۱۱۰هزار مترمربع و زیربنای ۲۲٬۰۰۰متر است که در سه فاز اجرا خواهد شد. مجموعه دارای یک هتل ۴ستاره، پیست اتومبیل‌رانی (باز و سرپوشیده)، رستوران، سالن تنیس، سالن اسکواش و اسکیت، مجتمع بازی‌های کودکان، پارک آبی و ترن هوایی است.
شهربازی پامچال: این شهربازی جنب پارک آزادی در انتهای خیابان قائم‌مقام قرار دارد.
باغ‌وحش اراک :به‌عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری مهم شهر در حاشیه جنوب شرقی اراک واقع شده‌است. این باغ‌وحش با وسعت ۳۲هکتار در سال ۱۳۷۴خورشیدی بنا شده و سالانه پذیرای حدود ۸۰٬۰۰۰بازدیدکننده علاقه‌مند به تنوع زیستی و طبیعت است.
مراکز خرید
بازار اراک (بازار سهام سلطان) افزون بر اینکه بنایی تاریخی است ، جایی برای داد و ستد امروزه مردم اراک نیز می‌باشد و نقش تاریخی خود را تا به امروز نگهداشته است.
مراکز خرید مدرنی افزون بر مراکز خرید قدیمی و تاریخی در سالهای اخیر در اراک ساخته شده اند که از آن جمله می‌توان به مجتمع تجاری گلستان ، مجتمع تجاری آسمان ، پاساژ دیدار ، پاساژ صدف ، پاساژ طلا و پاساژ تهرانی اشاره کرد.
سینما
تاریخ ایجاد نخستین سینما در اراک به سال ۱۳۱۰خورشیدی باز می‌گردد. در آن سال ایرمانوف که یکی از مهاجرین روس بود سینما آریان را احداث کرد و تا سال ۱۳۱۴خورشیدی در شهر به فعالیت پرداخت. این سینما در کنار کارخانه برق قدیم شهر قرار داشت. بهای بلیت سینما دو شاهی بود و صاحب آن برای جلب مردم، هرچند وقت یکبار، دانش آموزان مدارس را مجانی به سینما دعوت می‌کرد. دومین سینمای شهر با نام «سینما اراک» در سال ۱۳۱۸خورشیدی در محل فعلی پاساژ امیرکبیر افتتاح شد. چون صاحبان سینما ارمنی بودند، سینما با نام «سینما موسیو» معروف شده بود. در سال ۱۳۳۷خورشیدی «سینما ایران» ساخته شد که سال‌ها بعد با تغییر صاحبان سینما به «سینما کاپری»، «سینما آزادی» و «سینما عصرجدید» تغییر نام داد. در سال ۱۳۳۹خورشیدی «سینما دنیا» ساخته شد که بعدها به «سینما دیاموند» و «سینما فرهنگ» تغییر نام داد. در سال ۱۳۴۹خورشیدی «سینما قصرطلایی» و در سال ۱۳۵۶خورشیدی «سینما شهرصنعتی» ساخته شد. برخی از سینماها مانند سینما شهرصنعتی و سینما قصرطلایی چند دهه بعد تعطیل شدند.
بزرگترین سینمای کشور با نام سینما استقلال، در شهر اراک قرار دارد. این سینما که ظرفیت مناسب آن به بیش از ۹۰۰صندلی می‌رسد، پس از هشت سال تعطیلی، به مرکز فرهنگی، هنری و سینمایی تبدیل شده‌است. علاوه بر سینما استقلال، شهر دارای ۳سینمای دیگر است که از میان آنها دو سینمای فرهنگ و عصرجدید فعال هستند. سینما فرهنگ، یکی از سه سینمای فعال اراک، قدمتی بیش از ۵۰سال دارد.
کتابخانه
پس از ساخت شهر اراک نخستین کسی که به فکر تأسیس کتابخانه افتاد، حاج آقا محسن عراقی بود. وی کتابخانه شخصی بسیار نفیسی در شهر فراهم آورد که تا قبل از سال ۱۳۴۷خورشیدی، نزد فرزندان او موجود بود و سپس متفرق گردید. از نسخه‌های نفیس کتابخانه او نسخه‌ای از دیوان انوری به تاریخ ۶۶۸قمری است، که باید آن را کهن‌ترین نسخه دیوان انوری در جهان دانست. نخستین کتابخانه عمومی شهر اراک در سال ۱۳۲۲قمری و به همت جمعی از بزرگان اراک تأسیس شد. پس از آن، در سال ۱۳۱۳خورشیدی کتابخانه‌ای عمومی توسط مرحوم حسین دها در منزل شخصی او دایر گردید. کتابخانه شماره ۱، کتابخانه شهید زراستوند، کتابخانه میرجعفری، کتابخانه آیت‌الله اراکی، کتابخانه دکتر حصیبی، کتابخانه استاد دهگان، کتابخانه ولیعصر، کتابخانه سنجان و کتابخانه امام‌خمینی کرهرود و کتابخانه دکتر خزائلی (نابینایان) از جمله کتابخانه‌های مهم شهر هستند.
در سال ۱۳۸۹خورشیدی تعداد ۹کتابخانه عمومی و ۷کتابخانه مشارکتی در شهر اراک وجود داشته است. تعداد کل اعضای کتابخانه‌ها به ۱۲٬۷۴۶نفر می‌رسد.
آثار تاریخی
با توجه به اینکه شهر اراک در دوره قاجار ساخته شد، بیشتر آثار باستانی باقی‌مانده در این شهر از این دوره می‌باشد. از جمله مهمترین اثر تاریخی شهر، می‌توان به مجموعه تاریخی بازار اراک اشاره کرد که از بناهای نخستین شهر اراک بوده‌است. مدرسه سپهداری که همزمان با بازار ساخته شده‌است، از مکان‌هایی است که امام‌خمینی بخشی از سالهای عمر خود را در این مدرسه سپری کرد.حمام چهارفصل که از نظر مساحت بزرگترین حمام ایران است، یکی دیگر از آثار تاریخی شهر است که به موزه مردم‌شناسی تبدیل شده‌است. خانه حسن‌پور از بناهای قدیمی شهر اراک است که به صورت درون‌گرا ساخته شده و به موزه صنایع دستی تبدیل شده‌است.برج شیشه از بناهای معروف شهر بود که به دلیل وجود تزئینات کاشی معقلی به این نام معروف شد. این بنا در سال ۱۳۶۱تخریب شد. قلعه حاج‌وکیل نیز یکی از بناهای دوره قاجار است که در قدیم یکی از کارگاه‌های بزرگ فرشبافی کمپانی زیگلر و کنسولگری انگلیس در اراک بود. همچنین ارگ حکومتی اراک، کاروانسرای شاه‌عباسی، خانه آقا محسن عراقی و خانه خاکباز از دیگر آثار تاریخی شهر می‌باشند.
بازار اراک
حمام چهارفصل اراک
کلیسای مسروپ‌مقدس
جاذبه‌های طبیعی
تالاب میقان:این تالاب با وسعت ۲۵هزار هکتار در ۱۵کیلومتری شمال شرق شهر اراک و در جنوب شهر داوودآباد واقع شده‌است. به دلیل وجود تنوع پرندگان مهاجر در این منطقه، تالاب به یکی از مناطق طبیعت گردی شهر اراک تبدیل شده‌است.
منطقه نمونه گردشگری دره گردو: این منطقه با وسعت ۱۰۰هکتار در جنوب شهر اراک قرار دارد و از آب و هوای مناسب و طبیعت بکر برخوردار است. این منطقه در سال ۱۳۸۵خورشیدی توسط هیئت دولت به عنوان منطقه نمونه گردشگری تصویب شد.
منطقه نمونه گردشگری
تخت‌سادات (باغ‌های کرهرود و سنجان): یکی از جاذبه‌های طبیعی با وسعت ۱۰۰هکتار و در نزدیکی منطقه کرهرود و سنجان است. از جاذبه‌های منطقه وجود چشمه، باغ‌های میوه و آرامگاه سادات کرهرود است.
منطقه تفرجگاهی سرخ‌کوه (کوه‌سرخه): از جمله مکان‌های تفرجگاهی شهر اراک و در همسایگی منطقه نمونه گردشگری دره گردو است.
جاذبه‌های مذهبی
امامزاده محمدعابد(دوره صفویه)، امامزاده عبدالله و آمنه‌خاتون، مقبره آقا نورالدین عراقی و آرامستان قدیمی شهر از جمله بناهای مذهبی اراک هستند.
کلیسای مسروپ مقدس، یکی از دو کلیسای ارمنیان شهر اراک است که در دوره قاجار و توسط ارمنیان شهر ساخته شد.بقعه پیر مرادآباد که در روستای مرادآباد قرار دارد از بناهای دوره سلجوقی است.
موزه‌ها
از جمله موزه‌های شهر اراک می‌توان به موزه سلطان‌آباد (هنرهای اسلامی)، موزه مردم‌شناسی، موزه صنایع‌دستی، موزه تنوع زیستی، موزه سنگ و گوهر و موزه آموزش و پرورش اشاره کرد.همچنین ساخت موزه بزرگ اراک و موزه دفاع مقدس نیز در حال اجراست.
صنایع‌دستی
از صنایع‌دستی شهر اراک می‌توان به دستبافت‌های سنتی (قالی‌بافی، گلیم‌بافی، جاجیم‌بافی)، رودوزیهای سنتی، آثار چوبی (منبت و کنده‌کاری روی چوب، معرق کاری، پیکرتراشی، خراطی، ساخت سازهای سنتی، مشبک و گره‌چینی چوب)، سفالگری، کتابت و نگارگری (طراحی سنتی، نقاشی ایرانی، گل و مرغ، تذهیب و تشعیر، خوشنویسی، کتیبه نویسی)، آثار فلزی (مسگری، قلم‌زنی، سفیدگری، چلنگری، مشبک فلز، ملیله طلا و نقره)، ساخت پاپوش سنتی(گیوه‌دوزی و گیوه‌بافی)، آرایه‌های معماری (گچبری سنتی، آینه‌کاری...) و تراش سنگهای قیمتی و نیمه‌قیمتی اشاره کرد.
صنعت قالی در این منطقه از گذشته رواج داشته و قالی فراهان، سربند و ساروق شهرت جهانی داشته‌اند. صنعت قالی‌بافی از آغاز بنیان‌گذاشتن این شهر توسط یوسف‌خان گرجی به عنوان عمده کالای صادراتی این شهر قرار گرفت.قالی در اراک به گفته سیسیل ادوارز زمانی از اهمیت و اعتبار و فراوانی برخوردار بود و رقیب قالی کرمان بود. از انواع قالی مشهور اراک می‌توان به قالی ساروق اراک اشاره نمود که از لحاظ استحکام و نقشه‌های منحصربه‌فرد و نوع خامه (پشم) استفاده شده، شهرت جهانی دارد. اراک به عنوان یکی از مهمترین مراکز صدور فرش به اروپا تا سال ۱۳۱۹خورشیدی باقی‌ماند.
هتل‌ها و مراکز اقامتی
از جمله هتل‌های شهر می‌توان به هتل امیرکبیر (پنج ستاره)، هتل زاگرس (چهارستاره)، هتل پیام (۳ستاره) و هتل معلم (۳ستاره) اشاره کرد.
از جمله سوغات اراک می‌توان به فتیر، ترخینه، باسلوق، کشمش سبز، صابون محلی، انگور، شیره انگور و گوش فیل اشاره کرد.
غذاهای محلی
از جمله غذاهای محلی شهر می‌توان به ته‌تالی، آبگوشت کشک،آبگوشت دوغ‌دار (دوگوله دودار)، آش جودوغ، آش خیار، پتله پلو، آش بی‌بی سه‌شنبه،آش مصطفی و شفته اشاره کرد.
مسیرهای ارتباطی
به دلیل قرارگرفتن شهر اراک میان دریای خزر و خلیج فارس و همچنین قرارگرفتن آن در میان مسیرهای ترانزیتی غرب و جنوب، این شهر یکی از شاه‌راه‌های مهم کشور می‌باشد. مهمترین مسیری که از شهر اراک عبور می‌کند، مسیر بین‌المللی و ترانزیتی آزادراه ۵ (ایران) می‌باشد. اما در حال حاضر ادامه مسیر این آزادراه از شهر قم تا اراک به صورت بزرگراه است. ساخت آزادراه اراک - سلفچگان - قم با ارتقای بزرگراه اراک - قم در دستور کار وزارت راه و شهرسازی قرار گرفته است. همچنین آزادراه اراک - خرم‌آباد نیز یکی از طرح‌های دردست اجرای وزارت راه و شهرسازی است که در راستای تکمیل آزادراه شماره ۵اجرا خواهدشد. طول این آزادراه ۱۵۰کیلومتر خواهدبود.
فاصله شهر اراک با برخی از مناطق پر رفت‌وآمد
| شهر مقصد | فاصله(KM) | زمان تقریبی سفر |
| تهران | ۲۹۳ | ۳:۳۰ساعت |
| قم | ۱۳۴ | ۱:۳۰ساعت |
| خرم‌آباد | ۲۰۶ | ۳ساعت |
| اهواز | ۵۸۱ | ۷ساعت |
| اصفهان | ۲۸۸ | ۴ساعت |
| کرمانشاه | ۳۶۵ | ۴ساعت |
| سنندج | ۳۴۰ | ۶ساعت |
| شیراز | ۷۷۳ | ۱۰ساعت |
| همدان | ۱۷۶ | ۲ساعت |
فرودگاه
اراک دارای یک فرودگاه بین‌المللی می‌باشد. تا قبل از اجرا شدن پروژه تطویل باند، این فرودگاه تنها ویژه پروازهای داخلی و هواپیماهای متوسط و ترابری و نظامی بود و امکان نشستن هواپیماهای پهن پیکر در آن وجود نداشت. در سال ۱۳۹۲خورشیدی با اجرای کامل طرح توسعه فرودگاه اراک در بخش تطویل، توسعه و مقاوم‌سازی باند، امکان پذیرش هواپیما تا رده ایرباس در فرودگاه اراک فراهم شد.
راه‌آهن
اراک از دیرباز در مسیر راه‌آهن سراسری شمال به جنوب ایران قرار داشته و راه‌آهن نقش مهمی را در رونق همه‌جانبه شهر اراک داشته‌است. محدوده حفاظتی اداره کل راه‌آهن اراک از ایستگاه ساقه در استان قم شروع شده و از یک سو تا ایستگاه مومن‌آباد در استان لرستان و از سوی دیگر تا ایستگاه ملایر در استان همدان را تحت پوشش خود قرار داده‌است.
پروژه ساخت راه‌آهن غرب کشور نیز از اراک شروع شد که شهرهای نهاوند و ملایر از استان همدان را به شبکه ریلی متصل می‌کند. ادامه این مسیر ریلی در استان کرمانشاه از شهرهای صحنه، کرمانشاه و اسلام‌آباد غرب عبور کرده و در مرز خسروی به کشور عراق وصل می‌شود. راه‌آهن اراک - ملایر به طول ۹۰کیلومتر و هزینه‌ای بالغ بر یک هزار و ۲۵۰میلیارد ریال در مهر سال ۱۳۹۰خورشیدی افتتاح شد که بخشی از پروژه راه‌آهن غرب کشور به شمار می‌رود. همچنین راه‌آهن اراک - اصفهان از پروژه‌های دیگری است که عملیات مطالعه و احداث آن آغاز شده‌است.احداث قطار محلی اراک - مهاجران که در شورای مسکن استان مرکزی در فروردین سال ۱۳۹۰خورشیدی تصویب گردید، از جمله مصوبات بخش ترابری ریلی اراک بوده‌است.
پایانه مسافربری
اراک دارای سه پایانه مسافربری درون‌استانی و برون‌استانی است:
پایانه مرکزی: که در مجاورت هتل ۵ستاره امیرکبیر قرار دارد.
پایانه فراهان: که واقع در شمال شهر و در مجاورت میدان امیرکبیر است.
پایانه غدیر: که واقع در جنوب غربی شهر و در مجاورت میدان بسیج است.
تاکسی‌رانی
شهر اراک در سال ۱۳۹۱خورشیدی دارای ۲٬۵۰۰دستگاه تاکسی بوده است که از این میان ۲۴۱دستگاه تاکسی موقت و تعداد۷۴۰دستگاه خودروهای آژانسی بوده‌اند. روزانه بالغ بر ۲۴۵هزار نفر سفر توسط ناوگان تاکسی‌رانی شهر اراک جابجا می‌شوند. علاوه بر این، تعداد ۱۰۰دستگاه تاکسی بی‌سیم ۱۳۳در سطح شهر فعالیت دارند که روزانه تعداد ۱٬۰۰۰نفر را در سطح شهر جابجا می‌کنند.
اتوبوسرانی
شرکت واحد اتوبوسرانی اراک و حومه که در سال ۱۳۷۰خورشیدی تأسیس شد و دارای خطوط متعدد مسافربری در داخل و حومه شهر می‌باشد.در سال ۱۳۹۲خورشیدی تعداد کل ناوگان اتوبوسرانی شهر اراک ۱۶۶دستگاه بوده است ۴۵خط مشغول به فعالیت هستند. از این تعداد ۶۴دستگاه اتوبوس گازسوز و ۱۰۲دستگاه گازوئیلی هستند. همچنین تعداد ۹۲دستگاه از اتوبوس‌ها کولردار اند. در سه‌ماهه اول سال ۱۳۹۲، حدود ۱۳٬۳۰۰٬۰۵۹مسافر درون شهری توسط اتوبوسرانی جابجا شده است. همچنین کلیه خطوط و ترابری مسافر در سازمان اتوبوسرانی شهر اراک به طور کامل به بخش خصوصی واگذار شده است.
آموزش
نخستین مدرسه به سبک نوین در اراک را صمصام‌الملک بیات به نام مدرسه صمصامی و در سال ۱۳۲۱قمری تأسیس کرد که سومین مدرسه نوین ایران بود. دومین مدرسه، منتصریه نام داشت که در سال ۱۳۲۵قمری و به دست منتصرالدوله (حاکم وقت) تأسیس شد. سهام السلطان نیز سومین مدرسه شهر به نام سهامیه را بنیان نهاد. اولین مدرسه دخترانه بنام شمس‌المخدرات در سال ۱۳۳۲قمری افتتاح شد. در سال ۱۲۸۶خورشیدی، ارامنه مقیم اراک مدرسه شرف ارامنه را تأسیس کردند.
تعداد دانش آموزان در سال تحصیلی ۱۳۹۱–۱۳۹۲خورشیدی برابر ۹۷٬۵۲۴نفر بوده است که از این میزان ۴۹٬۲۳۷نفر پسر و ۴۸٬۲۸۷نفر دختر بودند. همچنین تعداد ۶٬۱۴۲نفر در قالب معلم و کارکنان بخش آموزش و پرورش در سطح شهر فعالیت می‌کنند.
آموزش عالی
در مهرماه سال ۱۳۵۰خورشیدی تعدادی از اساتید دانشگاه تهران و دانش‌سرای عالی سابق مقدمات تأسیس یک مؤسسه آموزش عالی خصوصی را به عنوان نخستین مرکز آموزش عالی در استان مرکزی با نام مدرسه عالی مرجان، در شهر اراک فراهم نمودند. مدرسه عالی مرجان ابتدا برای چهار رشتهٔ فیزیک، شیمی، زیست‌شناسی، و زبان و ادبیات فارسی تعداد ۲۴۰نفر دانشجو پذیرفت. این مؤسسه در اواخر سال ۱۳۵۱خورشیدی با نام مدرسه عالی علوم اراک وابسته به دانشگاه تربیت معلم تهران و با مدیریت دولتی به فعالیت خود ادامه داد. در سال ۱۳۵۴خورشیدی کلیه موسسات آموزش عالی که به صورت خصوصی اداره می‌شدند به دولت واگذار شدند. بدین ترتیب این دانشگاه، دولتی شد.
شهر اراک دارای ۲۵واحد آموزش عالی شامل ۷مرکز دولتی، یک واحد پیام نور، ۱۴مرکز علمی کاربردی، ۲واحد آزاد اسلامی و یک مرکز غیرانتفاعی است. تعداد دانشجویان در سال ۱۳۹۰خورشیدی در این شهر، ۵۰٬۸۱۰نفر بوده‌است که ۲۶درصد دانشجویان در دانشگاه‌های دولتی، ۱۵٫۵درصد دانشجویان در دانشگاه پیام نور، ۱۲٫۸درصد دانشجویان در مراکز دانشگاه علمی کاربردی، ۴۳٫۷درصد دانشجویان در دانشگاه آزاد اسلامی و ۲درصد دانشجویان در دانشگاه غیرانتفاعی تحصیل می‌کنند.
دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی در اراک، این شهر را به یکی از قطب‌های دانشگاهی کشور تبدیل کرده‌است که از آن میان می‌توان به دانشگاه اراک، دانشگاه علوم پزشکی اراک، دانشگاه صنعتی اراک و دانشگاه آزاداسلامی اراک اشاره کرد. دانشگاه اراک، به عنوان دانشگاه جامع و مادر استان مرکزی و سیاست‌گذار طرح آموزش عالی در استان مرکزی می‌باشد. پس از دانشگاه اراک، دانشگاه آزاداسلامی واحد اراک با اجرای دو فاز شهرک دانشگاهی - تحقیقاتی، دارا بودن ۱۴۸رشته تحصیلی در ۶دانشکده و جذب بیش از ۲۲٬۰۰۰دانشجو، بزرگترین شهرک دانشگاهی را در مرکز کشور در اختیار دارد.همچنین با پیگیری‌های نماینده وقت محلات و دلیجان در سال ۱۳۹۱خورشیدی، ساخت دانشکده فنی‌مهندسی محلات، زیر نظر دانشگاه اراک آغاز شد.
مدارس علوم دینی
نخستین مدرسه علوم دینی در اراک مدرسه سپهداری بود که توسط یوسف‌خان گرجی میان سالهای ۱۲۲۷تا ۱۲۳۱قمری ساخته شد. پس از گذشت ۹۰سال از احداث مدرسه سپهداری، میان سالهای ۱۳۱۵تا ۱۳۲۰خورشیدی، مدرسه و مسجد حاج محمدابراهیم خوانساری در محله عباس‌آباد تأسیس گردید. سومین مدرسه علوم دینی در اراک نیز میان سالهای ۱۳۱۸تا۱۳۲۰خورشیدی، مدرسه آقا ضیاءالدین به دست حاج حسین ملک‌التجار تبریزی ساخته شد. چون مرحوم‌آقا ضیاالدین در مسجد این مدرسه امام جماعت بود، این مدرسه و مسجد به مدرسه و مسجد آقا ضیاالدین معروف شده‌است. بعد از این سه مدرسه دینی، مدرسه دیگری به وجود نیامد.در چند سال اخیر کار ساخت بزرگترین حوزه علمیه غرب کشور در اراک آغاز شده است.
رسانه‌ها
صداوسیمای مرکز اراک در سال ۱۳۶۲خورشیدی به عنوان یک دفتر خبری آغاز به کار کرد. در بهمن ۱۳۷۶خورشیدی با افتتاح ساختمان سیما و بهره‌گیری از دو استودیوی تولید، پخش برنامه‌های تلویزیونی استان در روزهای جمعه به مدت ۵ساعت آغاز شد.در سال ۱۳۸۲شبکه استانی سیمای استان مرکزی (شبکه آفتاب) به عنوان بیستمین شبکه استانی ایران شروع به کار کرد. این شبکه از سال ۱۳۹۰خورشیدی روزانه ۱۵ساعت برنامه پخش می‌کند.
صدا
در آبان‌ماه سال ۱۳۶۵خورشیدی فعالیت رسمی رادیو اراک، با نصب و بهره‌برداری از یک فرستنده رادیویی یک کیلووات، با پخش برنامه‌های خبری توسط واحد اطلاعات و اخبار آغاز شد. در سال ۱۳۷۹خورشیدی با بهره‌برداری از شبکه صدای استان مرکزی با سه استودیوی تولید و پخش، روزانه ۱۸ساعت برنامه تهیه و پخش شد که این برنامه‌ها با یک فرستنده صد کیلووات در تمام مناطق استان مرکزی و قسمتی از استان‌های هم‌جوار قابل دریافت بود.
با توجه به ظرفیت‌های صنعتی و دانشگاهی استان مرکزی، تصمیم‌گیری و اقدامات اولیه در خصوص راه‌اندازی دو رادیوی تخصصی با موضوع صدای صنعت و صدای دانشجو یا فرهنگ در سال ۱۳۹۱خورشیدی صورت گرفت و اعتبار لازم برای تأسیس آن نیز از محل اعتبارات دور سوم سفر ریاست جمهور وقت، محمود احمدی‌نژاد، پیش‌بینی شد.
نشریه‌ها
تاریخچه تهیه و توزیع نشریه‌ها در اراک به سال ۱۲۸۶خورشیدی باز می‌گردد. در این سال نخستین روزنامه شهر بنام «اتفاق» توسط میرزا حبیب‌الله‌خان طاهری عکاسباشی منتشر شد که درست یک سال بعد از صدور فرمان مشروطه بود. پس از آن روزنامه «رنجبر» با چاپ سنگی در سال ۱۲۸۹خورشیدی توسط شیخ علی نخستین که از مشروطه‌خواهان بود انتشار یافت. در سال ۱۳۱۰خورشیدی روزنامه «مفتش ایران» به مدیریت آقای مکی انتشار یافت.
در بیشتر موارد نشریه‌های چاپ شده در شهر در یک محدوده تاریخی (از سال ۱۲۸۶تا ۱۳۳۰خورشیدی) به عنوان ارگان یک جریان و یا حزب سیاسی منتشر گردیده بودند. به عنوان مثال نشریه‌های وابسته به روشنفکران دموکرات مقارن با انقلاب مشروطه و پس از آن نشریه‌های ملی‌گرا و چپ‌گرا در دوران نهضت ملی‌شدن صنعت نفت می‌توان اشاره کرد.
در سال ۱۳۹۲خورشیدی در اراک و استان مرکزی ۲روزنامه، ۱۱هفته‌نامه و ۷ماه‌نامه چاپ و منتشر شده‌است که روزنامه سرچشمه، روزنامه نوید، هفته‌نامه‌های سماع قلم، عطریاس، شهاب، لاله سرخ، راوی، شمس، نامه امیر، مجنون، آرمان جوان، چشم براه، گل‌یاس و ماه‌نامه‌های عهد جاوید، وهم سبز، بصیرت، راه دانش و صحیفه پاکدلان از جمله آنها هستند.
ورزش
در سالهای گذشته شهرداری اراک با حمایت از چهار رشته ورزشی توانست مقام چهارمی رشته فوتبال در لیگ دسته یک، مقام سومی رشته هاکی در بخش آقایان و مقام دومی در بخش بانوان در لیگ برتر و دسته یک و مقام قهرمانی رشته ووشو در لیگ دسته یک را کسب کند.
تیم فوتبال شهرداری اراک از جمله تیم‌های فوتبال است که در لیگ دسته‌اول فوتبال ایران بازی می‌کند.همچنین تیم والیبال شهرداری اراک و تیم بسکتبال شهرداری اراک نیز در لیگ‌های دسته یک والیبال و لیگ برتر بسکتبال حضور دارند.
امکانات ورزشی
اراک دارای ۱۰۳باشگاه ورزشی روباز و سرپوشیده شامل سالن‌های آمادگی جسمانی، بدمینتون، پیتلاس، بدنسازی، بوکس، پینگ‌پنگ، تکواندو، تنیس روی میز، تیراندازی، جودو، ورزش‌های رزمی، ژیمناستیک، شطرنج، فوتسال، کاراته، کشتی، والیبال، وزنه‌برداری و ووشو، میدان‌های تنیس، فوتبال، والیبال و هندبال، زمین‌های اسکیت و تیراندازی با کمان و پیست دو و میدانی، پیست موتورسواری، چمن‌های طبیعی و مصنوعی و استخر شنا است.
در شهر اراک تعداد ۵ورزشگاه به نام‌های ورزشگاه ۱۵هزار نفری امام‌خمینی، ورزشگاه شهدای پنجم مرداد، استادیوم آذرآب (شهر صنعتی)،مجموعه ورزشی ماشین‌سازی و ورزشگاه ۲۲بهمن وجود دارد.همچنین دهکده المپیک در زمینی به مساحت ۳۰۰هکتار در حال ساخت است. این مجموعه شامل پیست دوچرخه‌سواری، سالن سرپوشیده دو و میدانی، استخر سرپوشیده و سالن شش‌هزار نفری خواهد بود.
شهرهای خواهرخوانده
اراک با چهار شهر جهان خواهرخوانده است:
| سال (میلادی) | کشور | شهر خواهرخوانده |
| ۲۰۰۷ | صربستان | نووی ساد |
| ۲۰۰۸ | قزاقستان | قراغندی |
| ۲۰۱۱ | گرجستان | تفلیس |
| ۲۰۱۳ | گرجستان | باتومی |
منبع
دبیرخانه مرکز خدمات سرمایه‌گذاری استان مرکزی